Waardengestuurd onderwijs
02-09-2020
Scholen vertegenwoordigen waarden, als een brug tussen de levensbeschouwelijke visie en dagelijkse onderwijspraktijk. Voor dit waardengestuurde onderwijs is echter meer nodig dan alleen het formuleren van die waarden.
Dat blijkt uit de masterscriptie ‘Een taal van waarde(n) voor het onderwijs’ van Mathilde Tempelman-Lam.
Waarden zijn van belang in het onderwijs. Zo beschrijven zij het waarom en waartoe van de school en laten zij zien hoe de school hieraan werkt, zo valt te lezen in de scriptie van Tempelman-Lam, die recentelijk op dit onderwerp afstudeerde. Toch komen de nagestreefde waarden niet altijd overeen met de praktijk. De nagestreefde waarden in visiedocumenten blijken vaak niet de waarden die in de praktijk worden gebruikt.
‘’De aanleiding van mijn onderzoek was het articulatietekort binnen het onderwijs, zoals professor dr. Roel Kuiper dat noemt. We hebben te weinig taal om het te hebben over het waarom en waartoe van het onderwijs. Dit komt doordat de taal die we gebruiken, mede door de invloed van economische waarden, zakelijk en instrumenteel is geworden’’, legt ze uit. Deze dominante taal in het onderwijs wordt ook wel het Algemeen Beschaafd Onderwijs Nederland genoemd. Tempelman-Lam wil met haar onderzoek laten zien dat er wel degelijk een weg is uit het articulatietekort, namelijk door over waarden te praten. Want volgens haar is geen enkel onderwijs neutraal. ‘’Impliciet of expliciet: onderwijs gaat altijd uit van bepaalde waarden.’’
Voor haar onderzoek is Tempelman-Lam de praktijk ingegaan bij middelbare school Greijdanus in Zwolle en in het Jenaplanonderwijs. ‘’Ik koos voor Greijdanus omdat zij juist op basis van waarden onderwijs willen ontwikkelen. Zij zijn hier pas een paar jaar mee bezig.’’ Het Jenaplanonderwijs is daarentegen al decennia bezig met deze ontwikkeling. Deze twee praktijkvoorbeelden hielpen Tempelman-Lam om vanuit twee heel verschillende perspectieven inzicht te krijgen in de betekenis van waarden voor organisatieontwikkeling.
Waardengerichte interactie
‘’Op basis van de systematiek van logische niveaus van Gregory Bateson en het perspectiefmodel van Daniël Kim heb ik een model ontwikkeld waarbij alle logische niveaus van een onderwijsorganisatie in kaart worden gebracht’’, vertelt ze. Van levensbeschouwing tot gedrag in de handelingsomgeving. ‘’Door te pendelen tussen deze lagen en het gesprek aan te gaan, maak je duidelijk wat er in deze lagen zit. Denk aan de levensbeschouwing, schoolidentiteit, visie en waarden die hierbij horen. Dit vertaalt zich weer naar vormen, structuren en gedrag op scholen.’’
Dat pendelen wordt ook wel waardengerichte interactie genoemd door dr. Inge Andersen. Door middel van deze waardengerichte interacties meent Tempelman-Lam dat scholen makkelijker de volgende stap kunnen zetten naar het ontwikkelen van onderwijs dat gestuurd wordt door hun eigen waarden.
‘’Scholen kunnen dit model gebruiken om inzichtelijk te maken wat er met de waarden wordt gedaan in de organisatie. Dit kan door de beleidsdocumenten van de school aan het model te spiegelen, maar ook door de geleefde praktijk te bevragen. Dan is het een kwestie van oefenen met waardengerichte interacties. Kijk bijvoorbeeld naar bepaald gedrag of vormen in het onderwijs en vraag je af welke waarden daaronder liggen en of dat past bij wat je wilt nastreven.’’
Aan de slag
Tempelman-Lam denkt dat veel scholen hiermee aan de slag kunnen. ‘’Het onderwijs is sterk gestandaardiseerd, met een vast curriculum en de gemiddelde leerling als norm’’, vindt Tempelman-Lam. Een typerend voorbeeld vindt ze hoe in de periode van thuisonderwijs de vrees voor leerachterstanden het nieuws domineerde. Ze benadrukt het belang van het gesprek over wat we van betekenis vinden voor de ontwikkeling van de kinderen. Met het oog op hun vorming als mens. ‘’En maak daarbij vooral gebruik van het model dat ik heb ontwikkeld.’’
Bron: Verus
« Terug naar het overzicht